Alkooli dhe duhani

93% e të gjithë maturantëve të shkollave të mesme e ka provuar alkoolin, drogën më të përdorur në shoqërinë tonë. Ndryshe nga drogat  më të forta, si heroina, alkooli pranohet nga shumë segmente të shoqërisë. Shumë njerëz nuk janë të ndërgjegjshëm për fuqitë e tij shkatërruese.

Dhjetë milion amerikanë e pranojnë që janë alkoolistë. Ka mundësi që një numër i përafërt njerëzish të kenë probleme me pirjen e alkoolit, por që nuk e pranojnë kurrë këtë fakt.

Cilat janë problemet që shoqërojnë përdorimin e tepërt të alkoolit?

A pini cigare? Nëse pini, jeni pjesë e një grupi që po zvogëlohet çdo vit. Në 2 dekadat e fundit, përqindja e amerikanëve që pijnë duhan është përgjysmuar. Ndërkohë që njohuria për rreziqet e shëndetit nga përdorimi i duhanit rritet, pirja e duhanit bëhet më pak e pranueshme për shoqërinë. Madje edhe ndër adoleshentët norma e pirjes së duhanit nuk ka ndryshuar. Afërsisht vetëm 1 në 5 adoleshentë pi duhan. Megjithatë për një grup të madh adoleshentësh pirja e duhanit mbetet ‘gjëja për t’u bërë’.
Ajo mund të sjellë pranimin në një grup shokësh dhe një ndjenjë të gabuar gëzimi që je në atë grup.

Pse ju ose njerëzit që njihni vazhdojnë të pijnë duhan pavarsisht se i dini rreziqet e tij? Disa duhanpirës thjesht thonë se kënaqen me pirjen e duhanit, prandaj nuk duan të heqin dorë nga zakoni. Megjithatë, shumë duhanpirës, veçanërisht femrat, thonë se s’munden ta lënë duhanin.

Pse është kaq e vështirë lënia e duhanit? Pse duhet ta lini duhanin?

Pasojat e menjëhershme të konsumimit të alkoolit

Pijet alkoolike përmbajnë etanol C₂H₅OH. Molekula e etanolit është shumë e vogël; prandaj ajo hyn shpejt në gjak nëpërmjet zorrës së hollë. Ky proces mund të zgjasë më pak se dy minuta. Mëlçia metabolizon ose përpunon alkoolin. Çfarë ndodh nëse një person pi alkool më shumë nga ç’mund të përpunojë mëlçia? Një pjesë e tepricave të alkoolit në gjak nxirret jashtë me anë të veshkave. Gjithashtu edhe mushkëritë nxjerrin një pjesë, gjë që shpjegon frymëmarrjen karakteristike të personit i cili ka pirë shumë. Megjithatë pjesa më e madhe e alkoolit qarkullon në gjak derisa përpunohet nga mëlçia.

Një personi i cili peshon 70 kg i duhet rreth një orë e gjysmë për të metabolizuar një të pirë alkoolike. Një e pirë alkoolike përbëhet nga 0.3408 litra birrë, 0.1136 litra verë ose 0.0284 litra pije e fortë alkoolike.

Nëse një person pi më shumë se një e pirë alkoolike në çdo 1,5 orë, niveli i alkoolit në gjak do të rritet. Sa më e vogël pesha e personit, aq më ngadalë mëlçia e atij personi e metabolizon alkoolin. Nëse niveli i alkoolit në gjak shkon më lart se një pikë e caktuar, personi dehet. Konsumimi i shpejtë i sasive të mëdha të alkoolit, siç është kthimi me fund, është tepër i rrezikshëm dhe madje mund të jetë fatal. Kur të shihni se si vepron alkooli, atëherë do ta kuptoni arsyen.

Alkooli është një qetësues që prek pothuajse çdo organ të trupit. Alkooli fillimisht shtyp pjesën e korteksit celebral që kontrollon llogjikën dhe ndrojtjen. Humbja e ndrojtjes mund ta bëjë një person të ndjehet i lumtur dhe entuziast. Megjithatë ajo mund të shkaktojë edhe veprime të pamenduara dhe të pakontrolluara që më vonë mund të rezultojnë problematike. Të ngasësh makinën gjatë kësaj kohe kur llogjika është e zvogëluar  sjell katastrofë. Ngarja e makinës kërkon që shoferi të jetë në gjendje të marrë vendime mjaft të shpejta në çdo kohë. Ndërkohë që niveli i alkoolit në gjak rritet, pjesa e trurit që përgjigjet për të parit dhe të folurit shtypet. Kjo shkakton shikim të turbullt dhe të folur të paqartë. Përveç kësaj edhe pjesa e trurit që kontrollon muskujt e komandueshëm dëmtohet duke shkaktuar humbje koordinimi. Në mbi 60 % të aksidenteve automobilistike me pasojë vdekjen, shoferi ka përdorur alkool. Çdo vit në Shtetet e Bashkuara të Amerikës ndodhin rreth 7 mijë vdekje të tilla të adoleshentëve. Në fakt, aksidentet që lidhen me alkoolin janë shkaku numër një i vdekjeve ndër adoleshentë.

Shkencëtarët mendojnë se 10 mijë qeliza të trurit shkatërrohen çdo herë kur konsumohet një e pirë alkoolike. Kur niveli i alkoolit në gjak është shumë i lartë, qendra në tru për frymëmarrjen shtypet dhe sjell vdekjen. Adoleshentët që kanë fatin e mirë të shërohen nga përvoja pothuajse fatale me alkolin kanë shfaqur disa dëmtime në tru dhe në nerva. Alkooli në zorrën e hollë vazhdon të hyjë në gjak edhe pasi të keni ndaluar së piri alkool, madje edhe nëse humbni ndjenjat. Nëse pini ngadalë një sasi të madhe alkooli, vdekja nuk ka të ngjarë të ndodhë ndonëse ekzistojnë pasojat afatshkurtra si të vjellat, humbja e ndjenjave dhe dhimbjet e kokës.

Pasojat e pirjes së alkoolit për një kohë të gjatë

Përgjithësisht njerëzit që pijnë alkool me raste dhe në sasira mesatare nuk kanë probleme me alkoolin. Megjithatë, disa njerëz bëhen fizikisht dhe psikologjikisht të varur nga alkooli. Kjo gjendje quhet alkoolizëm.

Faktet shkencore tregojnë që prirja kundrejt alkoolizmit mund të jetë gjenetike. Fëmijët e alkoolistëve janë 2 deri në 4 herë më të prirur të bëhen alkoolistë sesa fëmijët e jo-alkoolistëve. Gjysma e të gjithë alkoolistëve kanë të paktën një të afërm gjaku që është alkoolist. Kjo nuk do të thotë që nëse njëri nga prindërit tuaj është alkoolist edhe ju do të jeni i tillë. Por ekzistenca e një alkoolisti në familje vepron si një flamur i kuq që  paralajmëron rrezik.

1 në 15 adoleshentë që pijnë alkool bëhet alkoolist. Në Shtetet e Bashkuara të Amerikës numërohen 3,5 milion alkoolistë adoleshentë. Varësia nga alkooli nuk kërkon domosdoshmërisht vite  që të krijohet. Për  disa muaj alkooli mund të bëhet qendra e jetës për përdoruesin. Për të kënaqur dëshirën për alkool disa njerëz kanë pirë alkool isopropil ose alkool metilik dhe janë helmuar. Të dyja këto substanca edhe kur merren në sasi të kufizuara kanë pasoja fatale.

Alkoolizmi është një sëmundje që mund të kontrollohet, por që nuk mund të kurohet. Pamundësia për të lënë alkoolin është një gjendje e përhershme. Kujtoni që alkooli errëson shpejt llogjikën. Vetëm një e pirë mund të ulë vendosmërinë e alkoolistit për të mos përdorur tepër alkool. Për këtë arsye alkolistët nuk janë në gjendje të kenë nën kontroll sasinë e alkoolit që konsumojnë. Prandaj duhet që ata të ndalojnë plotësisht së piri alkool. Alkoolizmi shkurton jetëgjatësinë mesatarisht me 12-vjet. Alkoolistët rrezikohen nga shumë probleme të shëndetit. Ezofagu, stomaku dhe zorrët mund të infektohen. Adoleshentët që pinë shumë alkool përjetojnë probleme të vazhdueshme të tretjes. Pankreasi dhe truri mund të dëmtohen. Funksioni metabolik i mëlçisë mund të përkeqësohet duke shkaktuar shumë reaksione kimike në trup. Shpesh alkoolistët nuk kanë  një dietë të qëndrueshme për shkak se përqindja e lartë e nevojave të tyre për kalori plotësohet nga alkooli. Kjo mund të shkaktojë mungesë vitaminash dhe gjendje të dobët shëndetësore. Të ushqyerit e pakët mund të ulë rezistencën e alkoolistit ndaj sëmundjeve.

Një pasojë e mundshme afatgjate e pirjes së alkoolit është cirroza e mëlçisë. Qelizat e shëndetshme të mëlçisë pak nga pak zëvendësohen nga indet e plagëve. Si pasojë, mëlçia bëhet më pak e aftë të funksionojë. Realisht, cirroza mund të sjellë vdekjen.

Një alkoolist mund të fillojë të ketë një gjendje serioze mendore të quajtur psikozë alkooli. Haluçinacionet dhe humbjet serioze të kujtesës janë karakteristikë e psikozës së alkoolit. Kjo gjendje mund të shkaktohet pjesërisht nga dëmtime në tru dhe pjesërisht nga mungesa e vitaminave B.

Pasojat e pirjes dhe përdorimit të duhanit

Janë dy faktorë që e bëjnë duhanin të vështirë për ta lënë. Së pari, duhani shkakton varësi psikologjike dhe së dyti nikotina, një nga shumë substancat e dëmshme në tymin e cigares,  shkakton edhe varësi fizike. Kështu pra, cigaret shkaktojnë edhe varësi fizike edhe varësi psikologjike.

Përveç nikotinës, tymi i cigares përbëhet edhe nga gazra e pjesëza të vogla. Këto substanca dëmtojnë qerpikët dhe membranat jargore që mbështjellin kanalet e frymëmarrjes. Qerpikët e shëndetshëm shtyjnë sipër pjesëza të huaja duke i ruajtur të pastra mushkëritë. Kur qerpikët dëmtohen, pjesëza katrani grumbullohen në kanalet e frymëmarrjes. Kolla e duhapirësit rrjedh nga përpjekja për të pastruar kanalet e frymëmarrjes nga pjesëzat e grumbulluara.  

Tymi i duhanit dëmton gjithashtu edhe strukturën e mushkërive. Pirja e duhanit për një kohë të gjatë mund të bëjë që të çahen muret e alveolës. Ky dëm zvogëlon ndjeshëm zonën sipërfaqësore për shkëmbimin e gazit. Kjo gjendje e quajtur emfizemë redukton sasinë e oksigjenit që futet në mushkëri dhe mund të jetë fatale.

Pasoja më e njohur e pirjes së tepër të duhanit është kanceri i mushkërive. Lëndët kimike në tymin e duhanit shkaktojnë ndryshime brenda qelizave të mushkërive. Këto ndryshime mund të çojnë në kancer. Vdekja nga kanceri i mushkërive ndodh rreth 10 herë më shumë tek duhanpirësit sesa tek ata që nuk pinë duhan.

Në mushkëri, nikotina hyn në gjak. Në gjak nikotina shkon në të gjitha pjesët e trupit. Ajo bën që enët e gjakut të tkurren ose të ngushtohen. Kur gjaku kalon nëpër enët më të ngushta presioni i tij rritet. Ky presion i rritur e vë duhanpirësin në rrezik të lartë nga probleme të tilla si: çarje të enëve të gjakut dhe atak zemre. Gjithashtu pirja e cigares ndikon në sëmundjen e arterieve dhe aterosklerozës.

Sistemet e frymëmarrjes dhe të qarkullimit të gjakut nuk janë pjesët e vetme të trupit që dëmtohen nga pirja e duhanit. Pirja e cigares shoqërohet me ulçër në kanalet tretëse. Kanceri i laringut, gojës, ezofagut, fshikëzës dhe pankreasit lidhen gjithashtu me pirjen e duhanit.

Ndoshta si shumë nga moshatarët tuaj, ju nuk shqetësoheni në mënyrë të veçantë për atë që mund t’ju ndodhë pas 40 vjetësh. Madje mund të mendoni që në atë kohë ju do të jeni shumë plak për t’u prekur nga sëmundja e zemrës dhe kanceri i mushkërive dhe shkencëtarët do të kenë gjetur një kurë për to. Madje edhe nëse kjo ndodh (nuk ka asnjë garanci), pirja e duhanit mbetet e dëmshme pasi shkakton edhe probleme të tjera me pasoja më immediate.

Cilat janë disa nga këto pasoja?

Nëse je atlet do të kesh më shumë vështirësi në frymëmarrje kur pi duhan duke dëmtuar edhe performancën tënde. Nikotina njollos dhëmbët tuaj. Duhani i jep frymës suaj erë të qelbur. Mos harroni që sëmundja e zemrës është vrasësi numër një në Amerikë dhe kanceri është vrasësi numër dy. Këto sëmundje kontribuojnë në 350 mijë vdekje ose mbi gjysmën e vdekjeve për çdo vit në Shtetet e Bashkuara. Përderisa pirja e duhanit është një faktor që shkakton të gjitha këto sëmundje dhe përderisa ai është skllavërues është më se e arsyeshme të mos pimë duhan. Nëse tashmë pini duhan, është mjaft e arsyeshme ta lini.

Në përpjekje për të minimizuar dëmet ndaj mushkërive, disa ish-duhanpirës kanë filluar të përdorin duhan që mblaçitet, ose duhan pa tym. Megjithatë, kërkimet e tanishme tregojnë që përdorimi i duhanit që mblaçitet mund të shkaktojë sëmundje të mishit të dhëmbëve dhe rënie të dhëmbëve. Gjithashtu duhani që mblaçitet shoqërohet shpesh nga kanceri i gojës. Lëkura në mishin e dhëmbëve, në buzë dhe në anët e brendshme të faqeve fillon të ketë pulla të bardha nga kontakti me lëngun e duhanit acid.  Kjo gjendje nëse nuk vihet nën kontroll mund të çojë në kancerin e gojës. Trajtimi i kancerit të gojës shpesh përfshin operacion që shëmton fytyrën siç është heqja e në pjese të nofullës. Ndonjëherë ai është i pakurueshëm. Kanceri i gojës është një lloj kanceri veçanërisht i rrezikshëm, i quajtur kancer i qelizave luspore. Ai dallohet për shpejtësinë me të cilën përhapet në trup. Vdekje nga përhapja e kancerit të gojës i shkaktuar nga duhani pa tym ka ndodhur në 18 vjeçarë.

Pasojat e pirjes së duhanit tek të tjerët

Ka shumë fakte që tregojnë se tymi i duhanit nga cigaret e duhanpirësve dëmton ata që nuk pinë duhan. Ky tym i quajtur përmban sasira më të mëdha të shumë lëndëve kimike të dëmshme sesa tymi që thithet direkt nga duhanpirësi. Madje edhe nëse nuk pini duhan, por jeni në dhomë me duhanpirës tymi nga cigaret e tyre do të dëmtojë shëndetin tuaj. Nëse keni alergji, azëm, ose probleme të tjera të mushkërive, tymi i duhanit do t’i përkeqësojë ato.

30 milion amerikanë kanë sëmundje që kanë të bëjnë me zemrën dhe mushkëritë. Këto probleme përkeqësohen nga tymi i cigareve të të tjerëve. Foshnjat, prindërit e të cilëve pinë duhan ka më shumë të ngjarë të kenë pneumoni ose bronkit gjatë vitit të tyre të parë sesa foshnjat që jetojnë në një shtëpi ku nuk pihet duhan. Faktet gjithnjë në rritje që tregojnë se pirja e duhanit është një rrezik edhe për ata që nuk pinë duhan kanë shtuar përpjekjet për të kufizuar pirjen e duhanit në vendet publike. Urdhëresat për mospirjen e duhanit, siç janë edhe programet e trajtimit të atyre të cilët duan të lënë duhanin po fitojnë popullaritet.

Dëmi i shkaktuar nga pirja e cigares nuk mbetet i përhershëm. Nëse një person e lë duhanin mushkëritë e tij mund të rikthehen në gjendjen normale dhe të shëndetshme. Qerpikët e dëmtuar rifillojnë rolin e tyre shtytës dhe mushkëritë gradualisht fillojnë të pastrohen nga katrani.

Joan Baba (2005)